Zatrzymać wodę

Zmiany klimatu widoczne są już w skali lokalnej. Zmiany klimatu są faktem. Niezależnie od przyczyn, zmuszeni jesteśmy stawić czoła konsekwencjom tych zmian. W miarę możliwości powinniśmy podejmować działania, które zapobiegną lub osłabią negatywne skutki jakie w najbliższej przyszłości czekają nas wszystkich. Badania nad zmianami klimatu w Polsce wskazują na wzrost temperatury powietrza, znaczący ubytek grubości pokrywy śnieżnej oraz czasu jej zalegania a także więcej mamy dni słonecznych a mniej pochmurnych niż jeszcze w latach 80. XX wieku. Tendencje w zmianach dotyczących opadów, występowania gwałtownych zjawisk pogodowych różnie kształtują się dla poszczególnych rejonów Polski, a póki co nie stwierdzono istotnych różnic dla północno-wschodnich rejonów kraju. Choć wyniki badań mogą się nam wydawać ogólne, a nawet abstrakcyjne to skutki zmian możemy zaobserwować w najbliższej okolicy – na ugorach znajdujących się pobliżu MCBiE KUMAK. Wyższe temperatury, więcej słonecznych dni stworzyły dogodne warunki do pojawiania się modliszki zwyczajnej. W ostatnich kilkunastu latach ten ciepłolubny owad zauważalnie rozszerzył swój zasięg na północ, a po raz pierwszy na ugorach w okolicy Urwitałtu zaobserwowany został w 2020 roku i od tej pory widywany jest regularnie. Dorosłe osobniki obserwować można od lipca do października.

Tereny ugorów (niegdyś torfowo-bagienne) były historycznie użytkowane rolniczo, a w związku z tym osuszane i meliorowane. Pod powierzchnią nadal można znaleźć liczne dreny odwadniające. Konsekwencją tych działań jest znaczne zaburzenie lokalnych stosunków wodnych. Obserwowane współcześnie zmiany klimatu zauważalnie nasiliły te procesy. Wyższe temperatury, wzrost nasłonecznienia powodują zwiększone parowanie i przyczyniają się do utraty wody z okolicznych łąk, stopniowe wysychanie i w konsekwencji zanikanie powszechnych niegdyś oczek wodnych.

Dlaczego oczka wodne są takie cenne? Śródpolne drobne oczka wodne są niezwykle ważnym elementem środowiska sprzyjającemu zachowaniu różnorodności biologicznej. Wiele gatunków korzysta z nich jako miejsc wodopoju oraz żerowania. Żyją w nich rozmaite bezkręgowce – to m.in. w nich rozwijają się larwy ważek, które okresowo można obserwować latające w okolicy. Oczka wodne stanowią ważny element środowiska z punktu widzenia płazów. Stanowią bowiem element korytarzy ekologicznych pozwalających na migracje, miejsca schronienia i godowania, a także późniejsze środowisko rozwoju i dorastania kijanek. Niektóre gatunki ptaków chętnie gniazdują wykorzystując śródpolne oczka– dotyczy to m.in. zagrożonych – wodnika, bączka, czy zielonki, dla których ważna jest nie tylko obecność takich zbiorników wodnych, ale także brak dużych wahań poziomu tafli wody, powodujących przesuwanie się linii brzegowej i narażających gniazda na plądrowanie przez drapieżniki. Zachowane oczka wodne pełnią też istotną rolę w hamowaniu lokalnych procesów nasilających utratę wody – gromadzą ją, ograniczają spływ powierzchniowy, opóźniają odpływ z terenu i zmniejszają straty związane z parowaniem. Stanowią element małej retencji powierzchniowej, ale także zasilają okoliczne wody gruntowe. W konsekwencji istotnie wpływają na wilgotność otaczających je gleb, przy okazji przeciwdziałając erozji.

Zastawki, oczka wodne i monitoring. W ramach działań związanych z czynną ochroną przyrody wytypowaliśmy 10 punktów zlokalizowanych w miejscu historycznych kanałów i systemów melioracyjnych, a następnie w tych miejscach powstały zastawki. Ich rolą jest zatrzymywanie i spowalnianie odpływu wody z okolicznych mokradeł i ugorów do jezior. Można je obejrzeć podczas spacerów i wycieczek rowerowych. Niektóre z nich wyraźnie już teraz przytrzymują wodę, inne zaczną spełniać swoją funkcję dopiero gdy w całej okolicy poziom wody zostanie ustabilizowany i podniesiony. Równocześnie, świadomi roli oczek śródpolnych, pogłębiliśmy trzy z nich, które bez podjętych działań zapewne wyschłyby w ciągu najbliższych lat. Dodatkowo w wybranych punktach przed rozpoczęciem projektu zamontowaliśmy piezometry – otwory pozwalające na monitorowanie poziomu wody, również podpowierzchniowych, kiedy nie obserwujemy lustra wody na powierzchni. W ten sposób jesteśmy w stanie prowadzić regularny monitoring sytuacji hydrologicznej w okolicy, co pozwoli nam w przyszłości ocenić skuteczność naszych działań i zaplanować kolejne.